■ مروری بر معماری معاصر بخش معماری

جهان مدرن در مقابل دنیای کهن منظر ودیدی متفاوت از هستی دارد .و باور به ان دارد که عقل جای تفکرات ذهنی دوره قرون وسطا را میگیرد .مدرنیته وضعیت وحالتی است که در تاریخ اتفاق افتاده است .ونوعی نگرش به هستی وزندگی است . کثر معماران معتقد هستند که اغاز عصر مدرن با پیدایش انسان گرایی وخرد گرایی در قرن 15 در شمال ایتالیا شروع شد. عواملی مثل رنسانس ودین پرایی و علم مداری وانقلاب صنعتی به این روند شتاب داد. اولین ساختمان مدرن در اواخر قرن 18 ساخته شد.

مروری بر معماری معاصر
مقدمه:
عوامل متعددی مانند خرد گرایی، توسعه علم وتوسعه فلسفه وبه ویژه گسترش تکنولوژی موجب تکوین مدرنیسم شد .استفاده از مظاهر تکنولوژی از جمله کاربرد فلز در ساختمان سازی شروع شد. نیاز به استفاده از سازه های فلزی وکاربرد شیشه در ساختمان های شیکاگو وتکوین مکتب شیکاگو در1871 و ساخت برج ایفل زمینه ای مناسب را برای استفاده از مصالح جدید فراهم کرد.
بعد از جنگ جهانی نیاز به احداث ساختمان هایی با استفاده از معماری مدرن شکل گرفت میس وندرو ولوکوربوزیه از معماران مشهور دوران متعالی بودند.
لوکوربوزیه اصول پنج گانه زیر را از اصول معماری مدرن می دانست.
- مرتفع سازی
- باغ روی بام
- پلان ازاد
- کاربرد پنجره کشیده
- نمای ازاد
- استفاده از سقف کنسول
به تدریج توجه به طبیعت در اثار معماری ونیز توجه به تندیس گرایی در کارهای لوکور بوزیه و رایت موجب تنوع یافتن احجام مدرن ساده شد. از اواسط قرن بیستم در مورد اصول معماری مدرن شک پدید آمد وعده ای به سادگی بسیاری از اثار مدرن وعده ای به بی توجهی آن به فرهنگ وتاریخ انتقاد کردند .انتقاد از مدرنیسم در دهه 60 قرن بیستم فزونی یافت ودر ادامه آن پست مدرنیسم پدید امد .
ساختار گرایی در اوایل قرن بیستم شکل گرفت ومدتی مورد توجه برخی از هنرمندان بود ولی بعد از آن مورد انتقاد قرار گرفت وسبک جدیدی به نام دیکانستراکشن پدید آمد.
گسترش تکنولوژی موجب شکل گیری مکتب دیگری با عنوان های‌تک و سپس کاربرد تکنولوژی همراه با توجه به زیست مدرن باعث پدیدآمدن اکوتک شد .هندسه فراکتال وفولد از دیگر گرایش های پدید آمده در معماری غرب به شمار می آیند.
با شکل گیری برخی از اندیشه ها وابداعات سبک های جدیدی به وجود می‌آیند که همه نظریه ها جنبه عمومی پیدا نمی کند.اما آنچه در ایران ودر برخی از کشورها روی میدهد غالبا به سبب عدم شناخت عمیق و تحلیلی به شکل نوعی تقلید است وتجربه نشان داده است که از اوایل سال هزار و سیصدوچهارده شمسی تا کنون در زمینه طراحی معماری کمتر موفق به نظریه پردازی هایی شده ایم که مورد استقبال جامعه حرفه ای قرار گیرد.
در این مقاله سعی می شود که به بررسی انواع سبک ها در غرب در صد سال گذشته بپردازیم و مروری اجمالی به انواع سبک ها و معماران موفق در این سبک ها وآثار آنها داشته باشیم. و در آخر به بررسی روند ونتیجه این سبک ها در ایران داشته باشیم.
معماری مدرن
1-1 مدرنیته:
جهان مدرن در مقابل دنیای کهن منظر ودیدی متفاوت از هستی دارد .و باور به ان دارد که عقل جای تفکرات ذهنی دوره قرون وسطا را میگیرد .مدرنیته وضعیت وحالتی است که در تاریخ اتفاق افتاده است .ونوعی نگرش به هستی وزندگی است ولی مدرنیسم ایدئولوژی وبنا به رویکردی فهم مدرنیته از خودش است. اکثر معماران معتقد هستند که اغاز عصر مدرن با پیدایش انسان گرایی وخرد گرایی در قرن 15 در شمال ایتالیا شروع شد. عواملی مثل رنسانس ودین پرایی و علم مداری وانقلاب صنعتی به این روند شتاب داد.
اولین ساختمان مدرن در اواخر قرن 18 ساخته شد. از جمله این ساختمان ها می توان به نمایشگاه بین المللی در هایپارک لندن ویا ساختمان قصر بلورین توسط جوزف پاکستن اشاره نمود .می توان گفت که این ساختمان اولین اثر معماری با مصالح کاملا مدرن یعنی اهن وشیشه بود.
نمایشگاه دیگری در شهر پاریس به منا سبت یکصدمین سال انقلاب کبیر فرانسه بر گزار شد دو بنای مهم به نام های برج ایفل وتالار بزرگ ماشین در این نمایشگاه جلب توجه می کرد. ساختمان تالار ماشین نیز در نوع خود بی نظیر بود . این ساختمان با تمامی مصالح جدید یعنی شیشه وفولاد ساخته شده بود .دهانه وسط این بنا با خرپای 115متر پوشیده شده بود که خود یک رکورد در ساختمان سازی بود .مهندس معمار این ساختمان فردیناند دوترت بود.
2-1:معماری مدرن اولیه:
شروع معماری مدرن به صورت مدون و با استفاده از اندیشه مدرن از اواخر قرن 19 میلادی بود وخاستگاه این معماری در امریکا در شهر شیکاگو ودر اروپا در شهر های پاریس وبرلین بود .دوره معماری مدرن اولیه از نیمه دهه 1880تا اوایل جنگ جهانی اول یعنی سال 1914 بود.
مکتب شیکاگو:
شیکاگو در اواخر قرن 19 مرکز خطوط راه اهن وارتباط شرق وغرب امریکا بود . در طی دو دهه اخر قرن نوزدهم اولین نمونه های ساختمان های مدرن به دور از هر گونه تاریخ گرایی و تزیینات در شیکاگو ساخته شد .ساختمان های این دوره بلند مرتبه با اسکلت فولادی بود . اولین مهندس مطرح در این دوره ویلیام لی برون جنی بود .جنی ساختمان بیمه را بین سال های 5-1833 ساخت .بعد از او شرکت ها وافراد دیگری مثل شرکت برنهم وروت ساختمان شانزده طبقه بلوک مانودناک را بین سال های 91-1889 ساختند.دیوار این برج دیوار باربر وسازه ان فلزی بود .این برج فاقد هر گونه تزیینات بود.بعد از این شرکت ها شرکت د یگری به نام ادلر وسالیوان دیگر شرکت های مهم این مکتب بود لمیی معروف ترین معمار این سبک به شمار می رفت . او برای اولین بار شعار” فرم تابع عملکرد” را که از شعارهای محوری معماری مدرن بود مطرح کرد .او علاقه زیادی به تزیینات نداشت و هر گونه تزیینات رادر ساختمان رد می کرد.
روش های طراحی واجرایی واصول نظری این معماران به نام مکتب شیکاگو شهرت یافت ومی توان ان را اصول اولیه معماری مدرن محسوب کرد که مهمترین این اصول عبارتند از:
§ استفاده از اسکلت فولادی
§ نمایش ساختار در بنا
§ عدم تقلید از سبک های گذشته
§ استفاده اندک از تزیینات
§ استفاده از پنجره های عریض
نمایش گاه بین المللی کلمبیا ضربه سختی به مکتب شیکاگو وارد کرد ودوره افول این مکتب فرا رسید.اگر چه عمر این مککتب از دو دهه فراتر نرفت ولی از چند جهت این مکتب حایز اهمیت بود اول ان که پیشرفت تکنولوژی واستفاده از تکنیک ها ومصالح جدید مانند اسکلت فلزی وشیشه وتاسیسات مرکزی واسانسور عرصه جدیدی در معماری ایجاب کرد.
دوم ان که در احداث این ساختمان ها از فولاد استفاده شد و فولاد جای چدن را گرفت .
سوم ان که این اولین سبک در معماری با گستره جهانی بود که در امریکا شروع شد و معماران امریکایی معماران اروپایی را تحت تاثیر خود گذاشتند.به تحقیق باید اذعان نمود که برج سازی به شیوه مدرن چه ازجهت ساختار وچه ازجهت نما شاخصه معماری مدرن است واز مکتب شیکاگو الهام گرفته شده است.
ساختمان فراستور (طراح:ویلیام لی برون جنی)
ساختمان شانزده طبقه مونادناک (طراح : برنهم وروت)
مکتب هنر نو:
هنر نو نام سبکی در اروپا بود که ابتدا در هنرهای داخلی ومعماری داخلی شروع به فعالیت کرد وسپس با الهام از گذشته واستفاده از مصالح مدرن مانند فولاد وبتن ساختمان هایی با تزیینات فرم های طبیعی وگیاهی شکل دادند.
زمینه های فکری این سبک را می توان در سبک هنرها وصنایع دستی در قرن نوزدهم در انگلستان یافت. این سبک در انگلستان به نام سبک مدرن و در فرانسه به نام هنر نو ودر المان به نام سبک جوان ودر اتریش به نام سبک جدایی نام گرفت.
از اصول فکری پیروان این مکتب می توان به موارد زیر اشاره کرد:
§ انتقاد وجدایی از مکتب های تقلیدی
§ جدایی از گذشته
§ ابداع فرم های جدید
§ هنر مناسب زمان
§ استفاده از فلز برای اسکلت ونما
§ استفاده از تز ئیینات وفرم های طبیعی
ویکتور ارتا اولین معمار در این سبک به شمار می اید. در خانه تاسل در برکسل ارتا نه تنها ستون ها را به نمایش می گذارد بلکه فرم انها را به صورت ساقی گیاهی در می اورد .
هکتور گیومارد معمار نامی این سبک در فرانسه بود وی باالهام از ارتا سردری های مترو پاریس را با اهن وچدن به شکلی نوظهور وخمیده دراورد.
چارلز رنه مکنتاش در انگلستان معمار معروف این سبک تلقی می شد ودر اتریش دو معمار به نام های جوزف الریش وجوزف هافمان روش جدیدی برای سبک معماری خود مستقل از گذشته ارائه دادند و با بیان این که هر چیزی که عملکرد ی نیست زیبا نمی باشد گامی بزرگ در این سبک گذاشتند.باید توجه داشت که این مکتب در اوج اقتدار سبک های تاریخ گرایی همچمون نئوکلاسیک ورومانتیک در اروپا ظاهر شد .
کار شایان اگوست تبدیل بتن مسلح به یک نوع مصالح معماری بود که در تئاتر شانزلیزه این کار خود نمایی می کند. به نحوی که بتن نه تنها به عنوان مصالح به کاررفته است بلکه جزیی از نما محسوب میشود.
در ایران بهترین نمونه ها ی هنر نو را می توان در ساختمان های طراحی شده توسط وارطان اوانسیان معمار ارمنی تبار دردوره پهلوی اول ودوم در تهران مشاهده کرد.
نمای ساختمان تئاتر شانزلیزه پاریس (طراح :اگوست)
جنبش فوتوریسم :
این جنبش در ایتالیا وبعد از جنگ جهانی اول ظهور کرد وپدید اورندگان این جنبش خواستار جهانی بودند که یکسره خود را با شرایط جدید به وجود امده در اثر انقلاب صنعتی وظهور تکنولوژی جدید تطبیق دهد وان چه را که مربوط به جهان قبل از صنعت مدرن است از تاریخ حذف کنند . بنیان گذار این سبک فیلیپوتوماسو بود وتاکید بیشتر اواین بود که زیبایی جهان توسط زیبایی جدیدی به نام “سرعت” غنای فزون تری یافته است. این جنیش نسبتا عمر کوتاهی داشت و شروع جنگ جهانی اول اغازی بود بر پایان این جنبش که می خواست در تاریخ معماری تحولی جدید ایجاد کند.هیچ ساختمان مهمی به این سبک ساخته نشد.مطالب نظری معماری فوتوریسم همچون توجه به علم وتکنولوژی وجهان اینده وگسست از گذشته وبلند مرتبه سازی همه از مواردی بودند که بعد ها تاثیر بسیاری برافکار وطرح های معماران مدرن متعالی همچون کوربوزیه وگروپیوس وهمچنین سبک هایی چون کانستراکتیوسم وهای -تک گذاشتند.
طرح چیاتونه برای ساختار در کلان شهر ها
3-1) معماری مدرن متعالی
معماری مدرن متعالی ویا به اصطلاح اوج معماری مدرن در بین دو جنگ جهانی اول ودوم یعنی دردههای 20و30میلادی در اروپا ودر امریکا مطرح شد.یکی از موضوعات کلیدی وبسیار مهم در دوره متعالی مسئله صنعت وتولیدات صنعتی بود. وتمامی معماران متعالی در این دوره به نوعی با مسئله تکنولوژی در گیر بودند.از پیشگامان این دوره که سعی درقطع کردن وابستگی های معماری مدرن به گذشته بودند می توان به والتر گروپیوس وکوربوزیه اشاره ای کرد.
کانستراکتیویسم:
معماری کانستراکتیوسم به لحاظ مباحث نظری وساختمان های طراحی شده توسط معماران ان یکی از سبک های مهم برای تبیین اصول ساختمان های مدرن در بین دوجنگ جهانی بود.خاستگاه این معماری شوروی بود .یکی از اولین ساختمان های این سبک که نماد این سبک به حساب میاید ماکت بنای یادبود بین الملل سوم است که توسط ولاذیمیر تاتلین طراحی شد.این بنای مارپیچ حلزونی شکل به ارتفاع 390متر نمایشی بود از اعتقاد سوسیالیسم بر روند تکاملی تاریخ به صورتی که تاریخ خود را تکرارمی کند به طوری که هر تکرار از مرحله ای بالاتر وفراتر از مرحله قبل است ودر نهایت تکامل تاریخ به سوسیالیسم وکمونیسم منتهی میشود.از وسط این برج فولادی مر تفع ساختمان شیشهای پارلمان اویزان است.
بنای یاد بود سومین کنگره بین الملل کمونیست (طراح :تاتلین)
الکساندر وسنین یکی از نظریه پردازان ومعماران مهم این سبک به شمار میرود طرح ساختمان
روزنامه پراودا اثر این معمار است.کانستراکتیویست ها خواستار دگرگونی بنیادین در روشهای ساخت وساز سنتی وبه طور کل نگرش جدید نسبت به هنروزیبایی بودند.
یکی از اولین شعارهای ان ها در اوایل دهه 1920 چنین بود:”مرگ بر هنر زنده باد تکنولوژی زنده باد تکنسین های کانستراکتیویست.”[1]
از اواخر دهه 1920 این سبک بر کشورهای غربی تاثیر گذارد و در فرانسه وهلند وسوییس و انگلستان نمونه هایی از ساختمان ها به این سبک اجرا شد.ساختمان های هانزمایر و الترگروپیوس در المان که با اسکلت فلزی وپوسته شیشیه ای ساخته شده بودند شباهت زیادی به کارهای کانستراکتیویست ها دارد .در امریکا در فیلاد دلفیا طرح ساختمان انجمن وجوه پس انداز تحت تاثیر معماری کانستراکتیویسم بوده است.از اوایل دهه سی معماری کانستراکتیوسم رو به افول گذارد. وبه جای ان مجددا رجعت به گذشته وتاریخ گرایی وبالاخص سبک نئوکلاسیک در شوروی مورد توجه قرار گرفت.
کوربوزیه:
ترین مصالح ساختمانی مدرن یعنی بتن وبه نهایت زیبایی رسیدن ان در معماری مورد استقبال قرار گرفت و کارهای وی مورد استقبال جهانی قرار گرفت.
کوربوزیه شهر های اینده را شهرهایی تجسم نموده که از اسمان خراش های عظیم ومرتفع تشکیل شده است .در هر یک از اسمان خراشهای چند عمل کردی حدود چند صد هزار نفر زندگی وکار خواهند کرد در این ساختمان ها اپارتمانهای مسکونی وادارات وفروش گاه ها در یک محله بسیار بزرگ فراهم است و اهالی این ساختمان ها به دور از سر وصدا بوده و به جای ان از افتاب ومناظر زیبا استفاده می کنند.بر اساس این نظریه دوشهر مهم در دهه پنجاه میلادی طراحی واجرا شد. یکی شهر چندیگار در هند بود که توسط خود لوکوبوزیه طراحی شد ودیگری شهر برازیلیا در برزیل بود که توسط لوچیو کوستا به عنوان پایتخت جدید طراحی گردید.
در زمینه معماری کور بوزیه خانه را به عنوان ماشینی برای زندگی عنوان کرد.همان گونه که اتومبیل ماشینی برای حرکت است .وی پنج اصل رادر ساختمان های مدرن معرفی کرد که عبارتند از:
§ ستون ها ساختمان ها را از روی زمین بلند می کنند
§ بام مسطح وباغ روی بام
§ پلان آزاد
§ پنجره های طویل و سرتاسری
§ نمای ازاد و کف ها و دیواره ها به صورت کنسول .
کوربوزیه عقاید مطرح شده خود را در مورد معماری در طرح ویلای ساووا در پواسی در شمال پاریس به نمایش گذارد .وی تکنولوژی را به عنوان منبع الهام معماری مدرن وپنج اصل ساختمان مدرن را به صورتی هنرمندانه وشاعرانه در این ماشین زیستی پیاده کرد .عملکرد های این ساختمان که همچون ماشینی بی الایش در وسط و مسلط بر محیط اطراف قرار دارد فراهم نمودن شرایط اسایش برای انسان است.
خانه ماشینی است برای زندگی (ایده اصلی کور بوزیه)
معماری ارگانیک:
بینش معماری ارگانیک ریشه در فلسفه رمانتیک دارد .رمانتیسم یک جنبش فلسفی وهنری وادبی است که در اواخر قرن هیجده ونوزده میلادی در شمال غرب اروپا شکل گرفت وبه سایر مناطق اروپا وامریکا سرایت کرد.این جنبش واکنشی در مقابل خرد گرایی عقل مدرن بود .
فرد ریش ویلهم شیلینگ که یکی از بنیان گذاران مهم فلسفه رمانتیک محسوب میشود معتقد بود که طبیعت جزیی از خود انسان است وبین انسان وطبیعت جدایی نیست.
معماری ارگانیک در امریکا در قرن 19 توسط فرانک فرنس ولویی سالیوان شکل گرفت اوج شکوفایی این نظریه را می توان در نیمه قرن اول بیستم در نوشتارهای فرانک مشاهده کرد.
سالیوان که خود از پایه گذاران سبک مکتب شیکاگو ومعماری مدرن در امریکا بود اعتقاد زیادی به فرم های طبیعی وسبک ارگانیک داشت .سالیوان به روشی معتقد بود که مشابه پروسه به وجود آمدن در طبیعت بود.او برای اولین بار اصطلاح” فرم تابع عملکرد”را بیان نمود وچنین عنوان کرد که بعد از مشاهده مستمر پروسه طبیعی به این نتیجه رسیدم که فرم تابع عملکرد است . یعنی سالیوان فرم تابع عملکرد را در پروسه رشد وحرکت طبیعی می دید.
از مشخصه های بارز این ساختمان می توان به پنجره های سرتاسری وکنسول نمودن بام ونشان دادن مصالح در ساختمان اشاره کرد .ازجمله شاخص ترین نمونه های این ساختمان ها باید از خانه روبی در حومه شیکاگو نام برد.در اوایل قرن بیسم به تدریج ایده های رایت در ساختمان هایش شکل می گرفت .اگرچه رایت با تکنولوژی مدرن مخالفتی نداشت ولی تکنولوژی را وسیله ای برای رسیدن به یک معماری والاتر که از نطر وی همانا معماری ارگانیک بود میدانست وی در معماری ارگانیک نه عبارت را مشخص کرده بود:
· طبیعت: درختان وابرها فقط شامل بیرون نمی شدند بلکه شامل داخل بنا نیز می شد .
· ارگانیک: به معنای همگونی و تلفیق اجزا نسبت به کل وکل نسبت به اجزا است.
· شکل تابع عمل کرد: عمل کرد صرف صحیح نمی باشد بلکه تلفیق فرم وعملکرد واستفاده از ابداع وقدرت تفکر انسان در رابطه با عمل کرد ضروری است.فرم وعمل کرد یکی است.
· لطافت : تفکر وتخیل انسان باید مصالح وسازه سخت ساختمان را به صورت فرم های دل پذیر وانسانی شکل دهد . مکانیک ساختمان باید در اختیار انسان باشد ونه بالعکس.
· سنت: تبیعت ونه تقلید از سنت اساس تفکر معماری ارگانیک است.
· تزیینات: بخش جدایی نا پذیر با معماری است رابطه معماری با تزیینات مثل گل ها به شاخه های بوته می باشد.
· روح: چیزی نیست که به ساختمان القا شود بلکه در درون ان باید وجود داشته باشد.
· بعد سوم : برخلاف اعتقاد عمومی بعد عرض نیست بلکه ضخامت وعمق است.
· فضا: عنصری است که باید دائما در حال گسترش باشد .
شاهکار معماری ارگانیک و رایت را می توان در خانه آبشار در ایالت پنسیلوانیا در امریکا دید.
رایت معتقد بود که ماهیت ساختمان باید نشان داده شود به گونه ای که شیشه به عنوان شیشه وسنگ به عنوان سنگ به کار رود.
هرچند که معماری ارگانیک بر خلاف کارهای کوربوزیه صورتی جهانی نیافت ولی با این حال پیروانی در سایر کشورها پیدا کرد.
در ایران نیز می توان در کارهای مهندس هوشنگ سیحون وپارک جمشیدیه معماری ارگانیک را مشاهده کرد.
4-1) معماری مدرن متاخر:
رایت در این دوره به عنوان معروف ترین معمار امریکا شناخته می شد وکوربوزیه به عنوان استاد مسلم معماری مدرن از عقاید خود در معماری فاصله گرفت و معماران دیگری هم به این جمع اضافه شدند . معمار دیگری به نام رودولف با طراحی دانشکده معماری ییل در امریکا بهترین نمونه ازاین سبک را نشان داد . در این ساختمان نمای نمایان بتن شیار داده شده بود تا زبری آن وضوح بیشتری داشته باشد. در این دوره شهر دیگری به نام برازیلیا به عنوان پایتخت جدید در کشور برزیل توسط لوچیو کوستا طراحی شد. معمار دیگر برزیلی اسکار بود که بسیاری از ساختمان های مدرن این شهر را طراحی کرد این شهر نیز مانند عقاید کوربوزیه طراحی شد.
شهر همانند یک هواپیما طراحی شده بود که در وسط آن بخش اداری و در بال ها محلات مسکونی قرار داشت . اگرچه در این شهر آسمان خراش صد هزار نفره وجود نداشت ولی ساختمان های مکعبی با فاصله های زیاد تبلوری واضح از ایده کوربوزیه بود .
در ایران شهرک اکباتان در تهران مثال بسیار خوبی از شهر سازی بر اساس عقاید کوربوزیه بود. میس ونده رو دیگر معمار صاحب نام مدرن تا پایان عمر بسیار فعال بود . او ساختمان های مکعب شکل خود را با استفاده از شیشه وفولاد طراحی می کرد ودر کارهای او منحنی الخط وجود نداشت وهمه طراحی ها بااستفاده از خطوط عمودی وزوایای نود درجه طراحی می شد.
از معماران دیگر این دوره می توان به فیلیپ جانسون وای ام پی اشاره کرد .
در اخر باید اشاره کرد که معماری مدرن نقطه عطفی در تاریخ معماری جهان بود زیرا برای اولین بار نگرش از سنت وگذشته به عنوان منبع الهام معماری تغییر جهت داد وپیشرفت به عنوان موضوع وهدف اصلی معماری مطرح شد.
معماری بعد از مدرن
2-1) پست مدرنیته:
منظور پست مدرن در فارسی به فرا مدرن وپسامدرن معنی شده است که شرایط بعد از مدرن ویا مرحله ای تاریخی بعد از مدرن است .
بعضی پست مدرن را دوره فرا صنعتی تلقی کرده اند وعده ای هم ان را دوره های متفاوت از مدرن می دانند .
از دیدگاه پست مدرن مشکلات امروز جوامع مانند مدرن کم بها شدن حیثیت انسان است .
نظریات پست مدرنیسم ونقد ان ازمدرنیسم در موارد ذیل قابل بررسی است :
o عقلانیت
o ایئد ئولوژی
o کثرت گرایی
o تاریخ
o رسانه ها
o زبان
o تکنولوژی
1-2) معماری پست مدرن
از دهه شصت میلادی موضوع پست مدرن در معماری به صورت یک سبک مهم مطرح شد وانتقادات زیر بنایی به اندیشه منطق گرا وتکنو مدار معماری مدرن وارد گردید . اغاز گر این جنبش کسی نبود مگر یکی از شاگردان لویی کان به نام رابرت ونچوری .
در جواب شعار میس که گفته است “کمتر بیشتر است” وی بیان میکند “که که کمتر کسل کننده است “.از نظر ونچوری معماری تنها تکنیک نیست بلکه مسائل بسیار پیچیده ومتضاد در ساختمان وجود دارد که نمی توان ان ها را نادیده گرفت .
چارلز مور دیگر معمار پست مدرن در جواب شعار میس می گوید ” بیشتر بیشتر است” .
از نظر ونچوری ساختمان ها نمی توانند همه دارای یک فرم وفلسفه باشند .ونچوری سبک بین الملل را کاملا مردود می داند وبه جای ان معتقد به زمینه گرایی است .
از نظر معماران پست مدرن عوامل زیر در خلق یک اثر معماری در نظر گرفته می شود:
الف)خصوصیات فرهنگی وتاریخی افرادی که از ان استفاده می کنند
ب)خصوصیات شهری وخیابان وکوچه وبازار
ج)شرایط اقلیمی مانند رطوبت وسرما وگرما
د)نحوه زندگی روزمره اهالی ساختمان
پیش زمینه های آنها در رابطه با فرم های زیستی در اکثر کارهای پست مدرن مشاهده می شود که انها سعی دارند تا از نشانه ها ونماد هایی استفاده کنند که در هر منطقه مشخص کننده نوع کاربری آن ساختمان است .
خانه مادر ونچوری اولین ساختمان ساخته شده به سبک پست مدرن ونماد این معماری است.
ونچوری در طرح خود از از نمادهایی همچون بام شیبدار وپنجره وقوس سر در ورودی و لوله دودکش استفاده کرد که نماد ونشانه های یک خانه در غرب به شمار می رفت .
اگرچه نمای این ساختمان به صورت متقارن طراحی شده ولی به دلیل پیچیدگی وملزومات خاص در چیدمان اتاق ها در نمای ساختمان پنجره ها به صورت نامتقارن طراحی شده اند.
به معماری پست مدرن معماری پاپ یا معماری مردمی هم می گویند .
چارلز جنکز یکی از معماران نام دار این سبک می گوید :ساختمان پست مدرن دارای دو گانگی در قواعد ومفاهیم است یکی برای قشر روشن فکر ودیگری برای عامه مردم .
یکی از طرح های محوری پست مدرن” میدان ایتالیا ” توسط چارلز مور معمار فقید بود.
مور در طرح خود توجهی به بافت اطراف سایت نداشت بلکه در این طرح مجسمه وفواره و آب را به صورت یک مجموعه به هم تنیده به نمایش گذارده شده بود .
معماری پست مدرن بیش از پنجاه سال رودر روی معماری مدرن مقاومت کرد .معماری پست مدرن تاثیر بسیار گسترده‌ای در سطح جهانی داشت وتا نیمه دهه هشتاد میلادی به عنوان معماری اوانگار و فراگیر مطرح بود.
در ایران نیز سبک پست مدرن پس از انقلاب مطرح شد ولی عمدتا آنچه در شهرهای بزرگ ایرا ن به خصوص در تهران ساخته شد تقلید از معماری غرب بود .
در ایران معمارانی هم چون کلانتری وصفا منش که معماری دوره قاجار را عمدتا الگو قرار داده بودند به معماری پست مدرن ومبانی آن نزدیک شدند.
در اخر باید متذکر شد که هر کجا از معماری پست مدرن صحبت می شود منظور پست مدرن خاکستری است ومعماری پست مدرن سفید به لحاظ تشابه زیاد با معماری مدرن بیشتر به نام نئو مدرن یا معماری جدید خوانده می شود.
2-2)معماری های تک واکو تک
در سال 1971 دو معمار جوان ایتالیایی به نام های ریچارد راجرز و رنزو پیانو آغازگر سبکی در اروپا بودند که به نام های های تک با تکنولوژی بسیار پیشرفته معروف گردید لذا در دهه هفتاد ماشین وفن اوری به عنوان یک موضوع محوری در معماری مطرح گردید .
معماران سبک های‌تک تکنولوژی را دستاورد بزرگ مدرنیته ومهم ترین عامل توسعه وپیشرفت در قرن بیستم می دانستند .نظریات و مبانی های‌تک و معماری مدرن در اصول بسیار به یکدیگر نزدیک است و می توان گفت که معماری های تک فرزند معماری مدرن است . ولی در ظاهر شکل تفاوت هایی بین این دو مکتب دیده می شود وبه طور کلی می توان گفت که سادگی وبی پیرایی فقط در معماری مدرن وجود دارد ودر”های تک” ملاحظه نمی شود و اگر معماری مدرن در طرح های خود درون ماشین را به نمایش می گذارد در معماری های تک داخل ماشین را نشان میدهد.
اصول فکری طراحی این سبک را در ده مورد می توان خلاصه کرد:
1) بینش پوزیتیویسم وخوش بینی به علم وپیشرفت علمی
2) نمایش تکنولوژی به عنوان عصاره عصر جدید
3) نمایش پروسه ساخت
4) شفاف نمودن ونمایش حرکت در ساختمان
5) نمایش ساختار واجزا درون بنا در نما
6) استفاده از رنگ های روشن وساده
7) سازه وساختار به عنوان تزیینات
8) استفاده از اجزائ کششی سبک
9) جدا کردن بخش های سرویس دهنده ازسرویس شونده
10) طراحی بام به عنوان نمای پنجم
در اکثر ساختمان ها بام ساختمان به عنوان سطح فراموش شده فرض می شود ولی در ساختمان های های تک بام سطح پنجم بنا است و پشت بام در معرض دید گذاشته می شود.
از دیگر معماران این سبک می توان از نورمن فاستر ونیکولاس گریمشاه و سانتیا گوکالاتراوا نام برد.
برخلاف تصور عمومی معماران های تک به تاریخ علاقه داشتند و خود را جدای از آن نمی دانستند . ولی برداشت آنها نسبت به تاریخ به کلی متفاوت از دیدگاه معماران پست مدرن بود.
نکته جالب توجه این که در حال حاضر مرتفع ترین ساختمان وبزرگترین فرودگاه جهان توسط یکی از شاخص ترین معماران این سبک یعنی فاستر طراحی شده است . برج هزاره توکیو با 840 متر ارتفاع و170طبقه به عنوان مرتفع ترین ساختمان کنونی جهان شناخته شده ا ست .
این برج در خلیج توکیو در فاصله دو کیلومتری ساحل احداث خواهد شد.این برج به شکل یک مخروط طراحی شده است وبادبندها همانند یک پوسته ممتد کل سطح خارجی را می پوشاند .
فرودگاه هنگ کنگ در یک جزیره مصنوعی ساخته شده است در طراحی این فرودگاه فاستر قالب های سه بعدی فلزی به صورت طاق گهوارهای با قطر دهانه 36 متر برای پوشش سقف در نظر گرفته است .
دیگر منتقدان این سبک گروه های طرفدار محیط زیست مثل احزاب سبز در اروپا بودند که این گروه معتقد به این بودند که اتکای زیاد بر تکنولوژی باعث به هم خوردن تعادل زیستی در کره زمین می شود . بنابراین معماران های تک با استفاده از تکنولوژی و با استفاده از عوامل طبیعی مثل باد و باران وگیاهان سعی در تنظیم شرایط محیطی ساختمان کردند لذا معماری جدیدی به نام “اکو تک ” شکل گرفت که تکنولوژی در مقلبل طبیعت قرار نداشت بلکه در کنار وبه موازات طبیعت برای بهره برداری هر چه بیشتر از امکانات محیطی وتامین اسایش انسان در بر داشت .
معماران “های تک “از پوسته ساختمان به عنوان پوست دوم نام می بردند .منظور از پوست اول پوست بدن انسان است . در کارهای فاستر پوست دوم مانند پوست اول به صورت هوشمند طراحی شده است .همان گونه که پوست انسان در مقابل سرما وگرما از خود عکس العمل نشان می دهد پوسته بعضی از ساختمانهای این دو معمار نیز در فصل های مختلف عکس العمل های مناسب در مقابل شرایط محیطی از خود نشان می دهد.
برج هزاره در توکیو طرح فاستر
جهت مناسب و زاویه تابش افتاب دو عامل مهم در طرح ریچارد راجرز
3-2)معماری نئو کلاسیک
فلسفه وتمدن کلاسیک یونان و روم باستان شالوده فکری واجتماعی تمدن مغرب زمین را تشکیل می دهد وطی دو هزار سال گذشته همواره فلسفه کلاسیک در بینش ذهنی وکالبد فیزیکی تمدن غرب مشهود بوده است معماری غرب نیز از این امر مستثنا نبوده ومعماری کلاسیک پیوسته در کلیه دوران های تاریخی مغرب زمین مطرح بوده است.
معماران نئوکلاسیک همچون معماران پست مدرن توجه به گذشته دارند ولی یک اختلاف عمده بین این دو دیدگاه نسبت به تاریخ وجود دارد .معماری پست مدرن در پی هویت انسان است ولی معماران نئوکلاسیک معتقدند که نظم های کلاسیک الهاماتی اسمانی ومقدس هستند .
معماران نئوکلاسیک سبک مدرن را سبکی قابل قبول نمی دانند چنان چه کولین تری گفته “مدرنیسم پرهیزازهر روشی است که کارکرد داشته است .”
اگر خواسته باشیم در یک جمله این سبک را تعریف کنیم می توان گفت که ساختمان نئوکلاسیک پوسته ای کلاسیک بر روی امکانات مدرن است.
لئون کریر معمار اهل لوکوزامبورگ است که از معماران مهم این سبک به شمار می رود.
راب کریر برادر لئون که او نیز از معماران سبک نئوکلاسیک محسوب می شود براین نظر است که شهر های انسان مدار سنتی در اروپا در اثر دو واقعه در قرن بیستم از بین رفتند وجای ان ها را شهرهای امروزی گرفتند که هیچ سنخیتی با انسان وخصوصیات روحی او ندارند.
یکی از پروژه های جالب توجه به سبک نئوکلاسیک مجتمع مسکونی رودخانه ریچموند است.
این مجتمع طوری طراحی شده است که شامل مغازه ها ورستوران های متععدد است .
ظاهر ساختمان نشان می دهد که ساختمان متعلق به قرن هیجدهم باشد ولی تمام امکانات دوره مدرن در ان در نظر گرفته شده است .
از دیگر معماران صاحب این سبک می توان از دیمیتری پاپاداکیس رابرت ادام و رابرت استرن نام برد.
در ایران اولین سبک معماری که مورد توجه قرار گرفت سبک نئوکلاسیک بود که در زمان ناصرالدین شاه به کار رفت وتا کنون خانه ها وکلیساها وپاساژهای زیادی در ایران که تناسبات زیادی با نئوکلاسیک دیده می شود وجود دارد .
4-2)معماری دیکانستراکشن
دیکانستراکشن در فارسی به ساختار زدایی وشالوده شکنی معنی می شود . در نیمه اول قرن بیستم مهم ترین مکتبی که ادامه دهنده فلسفه مدرن بود فلسفه اصالت وجود بود .از نیمه دوم قرن اخیر فلسفه مدرن ومکتب اصالت وجود وخرد باوری و از طرف مکتب دیگری به نام ساختار گرایی مورد پرسش قرار گرفت. مکتب دیکانستراکشن یکی از شاخه های مهم فلسفه پست مدرن محسوب می شود .اما باید اذعان نمود که تعریف مشخصی از دیکانستراکشن وجود ندارد.
شخصی که مباحث فلسفی را وارد عرصه معماری کرد کسی نبود جز پیتر ایزنمن که خود معمار معاصر امریکایی است . ایزنمن با مقالات وسخنرانی های خود فلسفه دیکانستراکشن را به یکی از مباحث جدی در دهه هشتاد میلادی در اورد .
ایزنمن معتقد است که مدرنیست ها مدعی هستند که مدینه فاضله را باید در اینده جست وجو کرد . پست مدرنیست ها نیز به دنبال این مدینه فاضله در گذشته هستند ولی معماران امروز باید این مدینه را در شرایط امروز پیداکنند .در این مورد وی از واژه presentness به معنای “اکنونیت” استفاده کرده وگفته است که معماری در هر زمان ومکان باید اکنونیت داشته باشد ومتعلق به زمان ومکان حاضر باشد.
برای رسیدن به شرایط فوق باید قوانین گذشته معماری را برهم زد و از آنجایی که این قوانین قراردادی هستند و نه طبیعی لذا بر هم زدن آنها ممکن است.
پیتر ایزنمن بر این باور است که در زندگی امروز ما دو گانگی هایی مانند وضوح وابهام زشتی و زیبایی و……. وجود دارد که نمی توان از یکی برای استتار دیگری استفاده کرد بلکه این تقابل ودو گانگی ها می بایست در ساحت معماری به عنوان تجلی گاه شرایط زندگی امروز ما به نمایش گذاشته شود. یکی از اولین وشاخص ترین ساختمان های سبک دیکانستراکشن مرکز هنرهای بصری وکنسر در امریکا است. سایت این ساختمان در قسمت ورودی اصلی دانشگاه ایالتی اهایو در سمت شرق دانشگاه قرار دارد .عملکرد بنا نمایش اثار هنرمندان ودانشجویان دانشگاه در ان است. هر یک از این معماران ساختمان خود را بین دروازه ورودی وساختمان های موجود در سایت قرار دادند .ولی در کمال تعجب ساختمان طراحی شده توسط ایزنمن به گونه ای بود که فضای باریک بین دو ساختمان موجود در سایت را شکافته بود ودر بین ان قرار گرفته بود. از ان زمان سبک وی در معماری به عنوان سبکی نو در معماری شناخته شد . از دیگر معماران معروف این سبک می توان به فرانک گهری و زاها حدید و برناد چومی نام برد. معماری دیکانستراکشن به عنوان یک سبک فراگیر وجهانی عمر نسبتا کوتاهی داشت واز یک دهه بیشتر عمر نکرد .این سبک زمینه ای به عنوان یک رویکرد برای معماری فولدینگ و معماری پیدایش کیهانی در امد. در حوزه معماری ایرا ن چند ساختمان به این سبک اجرا شد ولی طرح اصلی این ساختمان ها مشخص نبود ومعلوم نبود که به دنبال چه هدف وانگیزه ای هستند.
5-2)معماری فولدینگ
معماری فولدینگ یکی از سبک های مطرح در دهه پایانی قرن گذشته بود . فلسفه فولدینگ برای نخستین بار توسط فیلسوف فرانسوی به نام ژیل دلوز مطرح شد.
فلسفه دلوز یک فلسفه افلاطون ستیز و دکارت ستیز است .فلسفه فولدینگ منطق ارسطویی را نیز زیر سوال می برد از نظر این فلسفه هیچ ارجحیتی در جهان وجود ندارد .
فولدینگ یعنی “چین ولایه” یعنی لایه های هزار تو یعنی هر لایه در کنار لایه دیگر همه چیز در کنار هم است وهیچ اندیشه ای بر دیگری ارجحیت ندارد وتفسیری بالاتر وفراتر از دیگری نیست.
به عبارتی فولدینگ می خواهد منطق دو ارزشی را دیکانستراکت کند و کثرت وتباین را جایگزین آن کند . فولدینگ هم مانند دیکانستراکشن در پی از بین بردن مبناهای فکری تمدن غرب و بالاخص منطق مطلق و ریاضی گونه مدرن است.
بحث فولدینگ در معماری از اوایل دهه 1990 مطرح شد وبه تدریج اکثر معماران نامدار سبک دیکانستراکشن مانند پیتر ایزنمن وزاها حدیدو… نیز به این سبک گرایش پیدا کردند .
این معماران در کارهای خود پیچیدگی را با وحدت یا تقلبل نشان نمی دهند بلکه به صورت نرم وانعطاف پذیر پیچیدگی ها وگوناگونی های مختلف را درهم می امیزند واین کار باعث از بین رفتن تفاوت ها نمی شود بلکه این عوامل و نیروها به صورت نرم و انعطاف پذیر درمی ایند .
خاستگاه فلسفه فولدینگ در فرانسه ومعماری فولدینگ درامریکا بود .
معماری فولدینگ معماری” نئو باروک” هم خوانده می شود .در معماری باروک سبک های یونانی و رومی وشرقی روی یکدیگر تا می شوند وکالبد بنا وسطح مواج دیوارها نسبت به شرایط انعطاف پذیرترند. به عبارتی فولدینگ عمود گرایی وسلسله مراتب را رد می کند وبه جای ان افق گرایی را مطرح می کند.از نظر فولدینگ همه چیز همسطح یکدیگر است.
پیتر ایزنمن به عنوان بانی طرح فلسفه فولدینگ در حوزه معماری واژه ” فرم ضعیف ” را مطرح کرده است .فرمی که قابل انعطاف است وخود را با شرایط محیطی وفق می دهد .همان طور که ژله با شکل ظرف خود تطبیق می یابد .لذا فرم ها یا لایه های معماری فولدینگ در مجاورهم وبه صورت انعطاف پذیر ودر انطباق با شرایط کالبدی واجتماعی تاریخی در سایت قرار میگیرند.
معماری ارگانیک نام دیگری است که می توان به معماری فولدینگ داد زیرا ساختمان های ساخته شده به این سبک با توحه به شرایط محیطی شکل می گیرند وگسترش می یابند .
تا کنون در ایران هیچ ساختمانی به سبک فولدینگ ساخته نشده است ولی مثال نزدیک به آن را می‌توان به راسته های بازار قدیم بیان کرد.
6-2)معماری کیهانی - غیر خطی
معماران سبک دیکانستراکشن که در اوایل دهه نود میلادی به سمت مکتب فولدینگ گرایش پیدا کرد ند براین نظریه خود را پایبند ندیدند. انها در روند شکل گیری موضوعات علمی وفلسفی جدیدتر حرکت علمی و فلسفی جدیدی که از اواخر دهه 1970 با مبحث دیکانستراکشن شروع شده بود را ادامه دادند .
چارلز دیکنز شخصی بود که این نظریات را وارد حوزه معماری کرد .از نظر چارلز جنکز معماری باید معلول باشد .معلول دیدگاه انسان از خود و از جهان پیرامون خود . معماری باید معلول شرایط امروز باشد. به عقیده جنکز اگر در جهان سنت ، فرم تابع سنت و در جهان مدرن ، فرم تابع عملکرد بوده است” در جهان کنونی فرم تابع دیدگاه جهانی باید باشد”.
اگر میس وندرو شعار کمتر بیشتر است را در معماری مدرن مطرح کرد جنکنز بر اساس نظریه پیچیدگی و شعار بیشتر متفاوت است را تکرار کرد.
یکی از ساختمان های جالب توجه که در این سبک ساخته شد طرح فرانک گهری برای موزه گوگنهایم در شهر بیلبائو است . گهری بر خلاف اکثر معماران زیاد اهل بحث وتبیین مبانی نظری نیست .
معماری گهری از یک معماری دو بعدی که سطوح را در مقابل و در تقابل با یکدیگر نشان می داد به سمت یک معماری سیال و سه بعدی گرایش پیدا کرده است و بهترین نمونه کار او در این زمینه موزه گوگنهایم است .
پلان ساختمان به صورت گلی است در حال باز شدن وشکوفا شدن . احجام سه بعدی منحنی شکل که با ورقهای فلزی تیتانیم پوشیده شده همچون گلبرگهای یک گل از مر کز ساختمان به سمت بیرون گسترش یافته اند .در این ساختمان معماری امواج چرخش واستمرار نرم ومشابهت خودی با استادی تمام وبه صورت خلاقانه ای طراحی شده است .
یکی از ایراد هایی که جنکز به این ساختمان گرفته است یک اندازه بودن صفحات تیتانیوم بر روی سطوح با انحنای متفاوت ساختمان است.
جنکز ضوابط این معماری را در هشت مورد خلاصه کرده است:[4]
1) ساختمان مجاور طبیعت با استفاده از گفتمان طبیعی
2) نمایش مبدا کیهانی سازمان دهی خودی وظاهر شدن وپرش به یک سطح بالاتر ویا پایین تر
3) عمق سازمان دهی وپیچیدگی ومرز اشفتگی
4) تجلیل از گوناگونی و تنوع و دگرگونی
5) ایجاد گوناگونی از طریق روش های تکه چسبانی (کولاژ)
6) تصدیق زمان وبرنامه اجباری و چرخه طبیعی و کثرت گرایی
7) بیان موضوعات به صورت نشانه های دو گانه یعنی نشانه های زیبایی و نشانه های ایده ها
8) توجه به علم خصوصا علم معاصر در مورد مباحث نشانه های کیهانی
نتیجه گیری:
در طی چند دهه اخیر شاهد ورود و ظهور سبک ها ونظریه های جدید در معماری غرب بوده ایم . در پی وقوع انقلاب صنعتی در نیمه قرن 18 به تدریج ساختمان های ساخته شده با مصالح جدید احداث گردید . شروع قرن بیستم اغازی بود بر پایان چندین سده معماری .معماری مدرن به ناگاه از اوایل دهه1960 میلادی به زیر سوال رفت .رابرت ونچوری وچارلز جنکز با انتقاد بنیادین خود از معماری مدرن پایه این مکتب را سست کردند .معماری پست مدرن از دهه هفتاد میلادی به عنوان یک سبک جهانی مطرح شد ودر کنار ان معماری های تک واکوتک با تاکید بر عصر جدید به عنوان عصر تکنولوژی ظهور کرد .معماران های تک همانند معماران مدرن توجه خود را به تکنولوژی عملکرد وکار ارایی وبینش پوزیتیویست معطوف داشتند .از اواخر دهه هفتاد میلادی معماری دیگری به نام نئوکلاسیک نمود پیدا کرد .ولی معماری نئو کلاسیک پایان تکثر در معماری سه دهه اخر قرن گذشته نبود. پیتر ایزمن معمار امریکایی در سال 1982 سبک جدیدی به نام دیکانستراکشن به وجود اورد.
وی با طرح نظرات فیلسوف فرانسوی “ژاک دریدا”وارد حوزه معماری شد در کارهای معماران این سبک عدم تقارن ودوگانگی وعدم سود مندی مطرح شد.ولی ایزمن به اتفاق معماران دیگر این سبک همچون گهری ودیگران از اوایل دهه نود سبک معماری دیگری به نام فولدینگ را مطرح نمودند ودر این سبک نظرات فیلسوف دیگری به نام ژیل دلوز وارد حیطه معماری شد .نظریه فولدینگ هم مانند دیکانستراکشن معتقد به کثرت گرایی در تفسیر است.چند لایگی وانعطاف پذیری در ساختمان های سبک فولدینگ نمودی بارز وشاخص است. ودر نهایت در سال های پایانی قرن گذشته نظریه پیدایش کیهانی در معماری توسط چارلز جنکز عنوان شد ونظریه های جدید علمی وفلسفی همچون عدم قطعیت واشفتگی ازمظاهر این سبک بود.
اگر به نظر میس “کمتر بیشتر است ” به عقیده چارلز “بیشتر متفاوت است” زیرا بر طبق نظریه پیچیدگی هم افزایی دو مجموعه همیشه قابل پیش بینی نیست.
منابع:
1: مبانی معماری معاصر/ دکتر قبادیانی -تهران: دفتر پژوشهای فرهنگی-1382
2: دیالوگ سنت ومدرنیته / هاشم اغاجاری-نشریه آبان -شماره اول
3: پست مدرنیته وپست مدرنیسم / حسینعلی نوذری – تهران انتشارات نقش جهان
4: ساختار شکنی وتاویل متن / بابک احمدی – تهران نشر مرکز -1375
5: هنر در گذر زمان /گاردنر هلن -ترجمه فرامرزی – تهران
6: chales jenks, the architect of jumping ,pp 167- 169
7: www.memaran.ir
8: www.shasa.ir
1-Vittorio Magnago LampugnanI, 20th Architecture, p.71
1- Ibid, p.34.
1- Peter Eisenman versas leon krier” , Architecture Design, vol 59. p24
1- Charls Jenks, the Architecture of jumping universe pp167-169